جنگ‌های خلیج فارس

نبردهای خلیج فارس

در قرن شانزدهم میلادی در اروپا دو قدرت بزرگ دریایی فعال بود: اسپانیا و پرتغال. واسکودوگامای پرتغالی و فعالیت کاشفان بزرگ این کشور ابتدا سبب بازشدن پای مردان دریانورد به مناطق جدید شد و سپس جنگاورانی مانند البوکرک به سرعت فتوحات را گسترش دادند. در 1580 به مدت نیم قرن پرتغال به تصرف اسپانیا درآمد اما فتوحات این کشور در سراسر جهان هنوز جزو دارایی‌های پرتغال محسوب می‌شد و این کشور به سادگی حاضر به واگذاری میدان به قدرت‌های «قرن هفدهمی» نبود.

ورود انگلستان به خلیج فارس

از جمله نقاطی که پرتغال در آن حضوری قوی داشت خلیج فارس بود و انگلیس و هلند که برای ورود به آسیای نزدیک و هند برنامه‌های فراوانی داشتند مجبور بودند ابتدا این قدرت سنتی را از میان بردارند. بنابراین بین کشتی‌های انگلیسی و پرتغالی (که مانع تجارت انگلیسی‌ها شده بودند) در 28 دسامبر 1620 در شرق بندر جاسک (در جنوب ایران) درگیری به وقوع پیوست.
چهار کشتی انگلیسی در حالی حمله به ناوهای پرتغالی را آغاز کردند که چهار ناو پرتغال غول پیکر از رقیب تازه‌وارد ترس چندانی نداشتند اما پشتکار انگلیسی‌ها سبب شد تا پرتغالی‌ها به سادگی شکست خورده و عقب‌نشینی کنند.

همکاری ایران و انگلیس

چنان که سرپرسی سایکس می‌گوید در 1621 ایرانی‌ها تصمیم گرفتند با کمک نیروی دریایی انگلیس، پرتغالی‌های متجاوز را برای همیشه از منطقه بیرون کنند چرا که مردان پرتغالی مبدل به چپاولگران دائمی بنادر جنوبی ایران شده بودند از غفلت پرتغال استفاده کرده و جزیره بزرگ قشم واقع بود و ایرانی‌ها موفق شده بودند از غفلت پرتغال استفاده کرده و 1 لشکر کامل را به داخل جزیره بفرستند. تقسیم کار مشخص بود، نبرد دریا با انگلیسی‌ها و نبرد خشکی با ایرانی‌ها. سود ایران نیز خلاصی از قدرت خشن دریانوردان پرتغال و سود انگلیس توسعه تجارت دریایی خود در منطقه. در ژانویه 1622، 9 کشتی انگلیسی پس از آن که در تنگه هرمز با مشکلی مواجه نشدند اقدام به پیاده کردن توپ در جزیره قشم کرده و قلعه مذکور به سرعت به تسخیر متفقین درآمد. بلافاصله نیروهای ایرانی و انگلیسی به هرمز حمله کرده و عمده قوای پرتغال را شکست داده و کلیه کشتی‌های آن کشور را به آتش کشیدند.
نیروهای ایرانی که تحت فرمان امام قلی خان، حاکم شجاع فارس، بودند حمله را به قلعه اصلی هرمز آغاز کردند و علی‌رغم کشته‌های زیاد در نهایت قلعه به تصرف مهاجمان درآمد.

پایان کار پرتغال

اگرچه شکست‌های اخیرالذکر پرتغال را به شدت در منطقه ضعیف کرده بود اما هنوز آن قدر قدرت داشتند که سواحل جنوب خلیج فارس را در اختیار بگیرند و اتحاد هلند و انگلیس نیز نتوانست آن‌ها را از منطقه براند و حتا انگلیس بهترین کشتی‌هایش را در نبرد از دست داد تا آن که در 1630 پس از آن که نیروهای اعزامی پرتغال برای تصرف مجدد هرمز شکست خورد و در مسقط نیز «امام عمان» بر نیروهای پرتغالی مسلط شد ناگهان امپراتوری پرتغال در شرق نزدیک کاملاً از هم پاشید.

نتیجه نبرد

نبردهای هرمز سبب شد که برای همیشه پرتغال از صحنه قدرت‌های دریایی حاضر در ایران کنار برود. این کشور در 1578 مستعمرات خود در آفریقا را از دست داده بود و در قرن هفدهم نیز مقدر بود تا بقیه تصرفات خود را نیز تقدیم هلند و انگلیس کند.
اما انگلیس که در این زمان در درجه اعلای دوستی با شاه عباس صفوی بود از آن زمان تا 1970 (یعنی 340 سال بعد!) منطقه را ترک نکرد و ثابت کرد که میهمان سپاسگزاری نیست.
نبردهای دریایی خلیج فارس اگرچه کوچک بودند اما تأثیرگذاری جدی در توسعه انگلیس و در مرحله بعد فتح هند از خود نشان دادند.
منبع مقاله :
غفوری، علی؛ (1386)، 100 جنگ بزرگ تاریخ، تهران: هیرمند، چاپ دوم